Suwda ýüzmek bedenterbiýe bilen meşgullanmagyň özboluşly görnüşi bolmak bilen daşary ýurtlarda we biziň ýurdumyzda iň meşhur sport görnüşine degişlidir. Suwda ýüzmegiň aýratynlyklary suw gurşawynda fiziki işjeňlik bilen baglanyşyklydyr. Bu ýagdaýda adam bedeni iki tarapdan täsire sezewar bolýar: bir tarapdan fiziki maşklar, beýleki tarapdan suw gurşawy täsir edýär.
Suwda ýüzmeklik adam bedenine täsir etmek bilen, suwuň dykyzlygy howanyň dykyzlygyndan 769 esse ýokarydygy sebäpli adamyň bedeni agyrlyk ýagdaýyna meňzeş duýgulary başdan geçirýär. Bu ýagdaý adama agyrlyk güýjüne garşy rahat ýagdaýda bolmaga mümkinçilik berýär. Suwuň ýokary ýylylyk geçirijiligi bar (howadan 30 esse köp), hatda ýeňil fiziki işjeňlikleri ýerine ýetirlende bedenden energiýa sarp edilmegini talap edýär.
Suwda ýüzmegiň adam bedenine edýän täsiriniň aýratynlyklary suwuň fiziki aýratynlyklary bilen baglanyşykly: dykyzlygy, basyşy, temperaturasy, ýylylyk kuwwaty suwuň bedene täsiri deri bilen başlap, onuň üsti 1,5-2 m2 deňdir. Ýüzüjiniň bedenini ýuwmak bilen suw derini arassalaýar we şeýlelik bilen iýmitlenişini we dem alşyny gowulandyrýar. Suwuň dykyzlygy howanyň takmynan 775 esse köp, şonuň üçin hereketiň kynlygy, tizligi çäklendirmek we ýokary energiýa sarp etmek bilen baglydyr. Adam bedeni ýüzýän wagtynda beden synlary işini esasy adamy suwda saklamak üçin däl-de, frontal garşylygyň güýjüni ýeňip geçmek üçin sarp edýär. Dürli aralyklarda ýüzüşde energiýa sarp edilişi olaryň uzynlygyna we iş güýjüne baglydyr. 100-1500 m aralykda, ortaça 100-den 500 k / kal. sarp edilýär.
Suw basyşy dem alşyňa päsgel berýär we suwa girenimizde onuň garşylygyny ýeňip geçmeli bolýar, bu bolsa dem alyş myşsalarynyň hereketiniň köpelmegine sebäp bolýar. Ýüzüş wagtynda dem alyş aýlawynyň dowamlylygynyň peselmegi, dem alyş ýygylygynyň we minutyň köpelmegi bilen häsiýetlendirilýän täze dem alyş aýlawy döredilýär. Bu öýkeniň howa çalşygyny ýokarlandyrýar. Suwuň dykyzlygyndan we basyşyndan başga-da, ýylylyk kuwwaty ýüzmek wagtynda bedene ep-esli täsir edýär. Suwuň howadan ýylylyk kuwwaty 4 esse, ýylylyk geçirijiligi 25 esse ýokarydyr. Şonuň üçin adam suwda bolanda, bedeni howadan 50-80% köp ýylylyk çykarýar. Şol sebäpli bedende ýylylyk deňagramlylygyny saklamak üçin bir maddanyň alyş-çalşyny ýokarlandyrýar. Mundan başga-da, suwda ýüzýän wagtyňyz bedeniň keseligine ýagdaýy ýüregiň işini ýeňilleşdirýär, myşsalaryň gowşamagyny we bogun işini gowulandyrýar. Gandaky üýtgeşmeler barada-da durup geçsek,adam suwda bolanda gan öýjüklerinde eritrositleriň, leýkositleriň, gemoglobiniň sany köpelýär. Jemläp aýtsak, suwda ýüzmek, bedene we suw gurşawyna täsirini göz öňünde tutup, adamyň ähli organlarynda we ulgamlarynda diýen ýaly fiziologiki üýtgemelere sebäp bolýar.
Suwda ýüzmegiň peýdalary
- Suwda ýüzmek kaloriýany we ýagy ýakýar. Günde 30-45 minut howuzda geçirmek metabolik tizligi ýokarlandyrýar we bedeniň ýagyny has çalt ýakmaga kömek edýär.
- Suwda ýüzmäge gollar kömek edip, ýüzmek prosesine tutuş bedeniň hereket etmegine getirip, şol bir wagtyň özünde döş, egin we arka myşsalaryna täsir edýär.
- Ýüzýän wagtyňyz aýaklar hereketlendiriji güýçdir. Ýüzýän wagtynda aýaklaryň myşsalary güýçlenýär we ösýär.
- Suwuň garşylygy howanyňkydan has ýokary, şonuň üçin ähli myşsalar has köp işleýär we suwda türgenleşigiň täsiri gury ýerden has ýokarydyr.
- Ýüzmek bedeni güýçlendirýär.
- Ýüzmek hereketleri tebigy we türgenleşik üçin köp güýç talap etmeýär, bu bolsa ýaşlardan ululara çenli hemmeler üçin yzygiderli ýüzmegi öwrenmäge mümkinçilik berýär. Suwda ýüzmek, adam bedenindäki garramagy haýalladýar.
- Suwda maşk etmek ýeňil we aşa agramly adamlar üçin amatly bolup, şeýle hem gury ýerde bedenterbiýe edip bilmeýän fiziki taýdan kemis adamlaryň bedeniniň sagdyn bolmagyna kömek edýär,
- Suwda ýüzmek ýürek-damar keselleriniň öňüni alýar. Myşsalary yzygiderli güýçlendirýär, çydamlylygy ýokarlandyrýar we ýürek-damar keselleriniň öňüni alýar.
- Suwda maşk etmek, gan basyşyny kadalaşdyrmak arkaly bedende gan aýlanyşyny gowulandyrýar.
Suwda ýüzmegiň ýürek-damar, dem alyş we muskul ulgamyna täsiri.
- Suwda ýüzmek ýürek-damar ulgamyna peýdaly täsir edýär. Bedeniň keseligine ýagdaýy, şeýle hem myşsalaryň işi bilen baglanyşykly aýlawly hereketler,çuňňur diafragmatiki dem alyş we bedeniň togtadylan ýagdaýy - bularyň hemmesi ýürege gan akmagyna kömek edip umumy işini ep-esli ýeňilleşdirýär.
- Suwda ýüzmek netijesinde sistolik basyş azalýar, gan damarlarynyň çeýeligi ýokarlanýar we ýüregiň insult mukdary ýokarlanýar.
- Suwda ýüzmek bilen yzygiderli meşgullanýanlaryň ýürek urşunyň minutda 60 ýa-da ondan az urmagy fiziologiki peselýär. Şol bir wagtyň özünde ýürek myşsasy güýçli we tygşytly işleýär.
Şeýlelik bilen, ýüzmek netijesinde ýürek-damar ulgamynda oňyn üýtgemeler bolýar.
Suwda ýüzmegiň nerw we immun ulgamlaryna täsiri
- Yzygiderli ýüzmek türgenleşikleri adamyň ýokary nerw işjeňligine täsir edýän güýçli faktor.
- Suw temperaturasynyň täsiri merkezi nerw ulgamynda tolgunma we inhibisiýa proseslerini deňleşdirýär, beýniniň gan üpjünçiligini gowulandyrýar.
- Bedeniň töweregine ýuwaş-ýuwaşdan akýan suw, deriniň we myşsalaryň nerw uçlaryny massaž etmek bilen merkezi nerw ulgamyna peýdaly täsir edýär, köşeşdirýär, ýadawlygy aýyrýar. Ýüzmekden soň adam has aňsat we gowy uklaýar, ünsi we ýady gowulaşýar.
- Suwda ýüzmek bilen baglanyşykly ýakymly birleşmeleriň psihikanyň ýagdaýyna oňyn täsir edýändigini, gündelik durmuşda zerur bolan oňyn emosional şatlygyň döremegine goşant goşýandygyny bellemelidiris.
Şeýlelik bilen, ýüzmek netijesinde adam bedenine köpugurly oňyn täsir edilýär. Dynç alyş maksatly ýüzmek, ähli ýaşlylar üçin meşgullanmak mümkindir.Suwda ýüzmek islendik adamyň bedeniniň gatylaşmagy we bedenterbiýe ulgamynyň iň möhüm baglanyşyklaryndan biridir. Suw bilen yzygiderli aragatnaşyk sowuklamanyň öňüni almagyň iň oňat serişdesidir, erk-islegi we fiziki çydamlylygy ösdürmäge kömek edýär. Ýüzmek wagtynda gan aýlanyş ulgamynyň işleýşini gowulandyrmak üçin ajaýyp şertler döredilýär: bedeniň ähli organlary we dokumalary tarapyndan sorulýan kislorodyň mukdary köpelýär we bedeniň ähli myşsalary diýen ýaly gysylýar. Ýüzmek dem alyş we ýürek-damar ulgamlaryny ösdürýär we tutuş bedeni güýçlendirýär.
Gurbanmyrat ABDYLWELIÝEW,
TMÝG-niň Balkan welaýatynyň
Türkmenbaşy şäher Geňeşiniň
esasy hünärmeni.
