DIL ÖWRENMEKDE NETIJELI USULLAR

Ýaş nes­le da­şa­ry ýurt dil­le­ri­ni öw­ret­mek ola­ryň ze­hi­ni­ni tap­la­ýar, dil ba­bat­da­ky taý­ýar­lyk yn­sa­nyň ru­hy dün­ýä­si­ni baý­laş­dyr­ýar. Da­şa­ry ýurt dil­le­ri­ni kä­mil de­re­je­de öwren­mä­ge, bu ugur­da öz bi­lim­le­ri­ni do­wam et­dir­mä­ge hö­wes ed­ýän ýaşla­ryň sa­ny bar­ha art­ýar. Bu ugur­da öz bi­lim­le­ri­ni çuň­laş­dyr­mak is­le­ýän ýaş­la­ra kä­bir ýö­ne­keý tej­ri­be­le­ri gün­de­lik dur­muş­da en­di­ge öwürmek örän peý­da­ly­dyr. Me­se­lem, tä­ze dil öw­ren­mek, dil­le­ri­ni kä­milleş­dir­mek is­le­ýän­ler üçin iň ne­ti­je­li usul­la­ryň bi­ri-de, ka­gyz bel­gi­lerin­den peý­da­lan­mak­dyr. Dört­burç ka­gyz­la­ryň bir ýü­zü­ne sö­zi, beý­le­ki ýü­zü­ne bol­sa, onuň ter­ji­me­si­ni ýazyp, ka­gyz bel­gi­le­ri­ni taý­ýar­la­mak ne­ti­je­li usul­dyr. Tä­ze söz­ler bel­gi­ler taý­ýar­la­nyl­ýan wag­ty hem ýat­da ga­lyp baş­la­ýar. Tä­ze söz­ler bi­len öň­ki öw­re­ni­len­le­ri ber­kit­me­li­dir. So­ňa­ba­ka bu usul bo­ýun­ça söz­lerden söz­lem­le­re geç­me­li, na­kyl­la­ry, dur­nuk­ly söz­lem­le­ri, aýt­gy­la­ry, ýaňylt­maç­dyr ma­tal­la­ry, ga­raz, ze­rur ha­sap­lan­ýan äh­li söz­lem­le­ri we olaryň ter­ji­me­le­ri­ni ýa­zyp, şol ter­tip­de öw­re­nil­me­gi­ni ga­zan­ma­ly. Ola­ry ge­çil­ýän te­ma bo­ýun­ça ugur­la­ra we tap­gyr­la­ra böl­me­li­dir.

Dil öw­ren­mek dö­re­di­ji­li­gi ta­lap ed­ýär. Öz­baş­dak söz dü­züm­le­ri­ni düz­me­gi öw­ren­me­gi ga­zan­ma­ly. Mu­nuň üçin il­ki­baş­da on at, on işlik we on sy­pat bil­mek ýe­ter­lik­dir, di­ňe şu­lar bi­len söz dü­züm­le­ri­niň müň­den gow­rak ut­gaş­ma­sy­ny oýlap tap­mak müm­kin. Şo­nuň üçin tu­ruw­baş­dan sa­da düz­me ýaz­ma­ga ça­lyş­ma­ly­dyr. So­ňa­ba­ka bu ýum­şy has çyl­şy­rym­laş­dy­ryp bo­lar. Ta­pylan söz­le­ri at, sy­pat, iş­lik bo­ýun­ça to­par­la­ra böl­mek, olar­dan müm­kin bol­du­gy­ça, köp söz dü­züm­le­ri­ni düz­mek, soň­ra ola­ryň has köp ulanyl­ýan­la­ry­ny saý­la­mak ar­ka­ly sözle­ýiş di­li ös­dür­mek we ta­nyş söz­le­ri ýat­da ber­kit­mek bo­lar.

Ýaz­mak—dil öw­ren­me­giň esa­sy bas­gan­ça­gy­dyr. Me­se­lem, tä­ze dil öw­ren­mek­de iki sa­hy­pa şol bir sö­zi ýaz­mak usu­ly örän peý­da­ly­dyr. Bu usul, aý­ra­tyn-da, öw­re­nil­ýän di­liň harp ýaz­gy­sy­nyň ene di­lin­dä­ki­den üýt­ge­şik elip­biý­de bo­lan ýag­daýyn­da has-da ne­ti­je­li­dir. Şeý­le usul me­ha­ni­ki ha­ky­da de­re­je­sin­de tä­sir edip, ka­gy­za ýa­zy­lyp öw­re­ni­len sözi aň­sat­lyk bi­len ýat­la­ma­ga kö­mek ed­ýär. Me­ha­ni­ki ha­ky­da­nyň üs­tü­ne göz ha­ky­da­sy hem go­şu­lyş­ýar, şeý­lelik­de, ýüz ge­zek ýa­zy­lan sö­zi ýat­dan çy­kar­mak çyl­şy­rym­ly bol­ýar.

Dil öw­ren­me­giň ýe­ne bir usu­ly şol di­li diň­läp öw­ren­mek­dir. Da­şary ýurt di­li öw­re­ni­len­de, şol dil­de aý­dym ýa-da tä­ze­lik­le­ri diň­le­mek, çe­per ýa-da do­ku­men­tal film­le­re to­ma­şa et­mek örän peý­da­ly­dyr. Äh­li söz­le­re dü­şün­mek hök­man däl­dir, bu usul di­liň ba­sy­şy­ny, ak­gyn­ly­lygy­ny, ähe­ňi­ni we söz­le­riň aý­dy­lyş aý­ra­tyn­lyk­la­ry­ny ýat­da sak­la­ma­ga ýar­dam ed­ýär. Tä­ze öw­re­ni­len dil­de gür­lä­niň­de, ýal­ňyş­la­ryň bol­jak­dy­gy düş­nük­li­dir, esa­sy zat, ýal­ňyş­makdan gork­maz­lyk­dyr. Ýal­ňy­şy dü­zedip, tä­ze­den gaý­ta­la­mak gel­jek­de şeý­le ýal­ňyş­la­ry goý­ber­me­giň öňü­ni al­ýar we ol ýat­da go­wy gal­ýar.

Da­şa­ry ýurt dil­le­ri­ni kä­mil öwren­mek dür­li dil­ler­de hal­ky­my­zy, Wa­ta­ny­my­zy wasp et­mek, mil­li me­de­ni­ýe­ti­mi­zi ýaý­baň­lan­dyr­mak, ýur­du­my­zyň ösüş­le­ri­ni, yk­dy­sa­dyýet­de, sy­ýa­hat­çy­lyk­da, ede­bi­ýat­da, me­de­ni­ýet­de, oba ho­ja­ly­gyn­da gaza­nyl­ýan be­lent sep­git­le­ri dün­ýä ýaý­mak­da äh­mi­ýe­tli­dir. Ýaş nes­limi­ziň kä­mil, ylym­ly-bi­lim­li, da­şa­ry ýurt dil­le­ri­ni go­wy bil­ýän, ýur­dumy­zyň dün­ýä ýurt­la­ry bi­len ne­ti­je­li hyz­mat­daş­lyk­la­ry ös­dür­mä­ge goşant goş­ma­ga ukyp­ly hü­när­men­ler bo­lup ýe­tiş­mek­le­ri ug­run­da edil­ýän ta­gal­la­lar öz my­na­syp mi­we­le­ri­ni eçi­ler.

Maksat GURBANALYÝEW,

Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň

Iňlis dili we edebiýaty fakultetiniň dekanynyň orunbasary.

“Ahal durmuşy” gazeti,

29.06.2022ý.