Ene-mamalarymyzdan miras galan, çeper keşdelenen egin-eşikleriň arasynda zenanlaryň başlaryna atynýan kürteleri we çyrpylary çeperçilik taýdan iň kämil we owadan önümlerdir. Biziň eýýamymyzdan öňki V müňýyllyklarda Jeýtun medeniýetiniň oturymly ýerlerinde Türkmenistanyň gadymy binagärçiliginde dörän owadan reňkli ajaýyp, täsin nagyşlar uzak ýyllaryň dowamynda kämilleşip, bu gün dünýä halklaryny haýran galdyrýan türkmen zenanlarynyň milli egin-eşiklerine salynýan keşdelerde saklanyp galypdyr.
Gyzlyk dünýäsi bilen gelinlik döwrüniň arasyny birikdirýän, ilkinji başa atylýan kürteler durmuşa çykýan gyzlaryň esasy toý eşikleriniň biridir. Nagyşlaryň dürli görnüşlerini özünde jemleýän gyzyl kürtäni durmuşa çykýan gyz atasy öýünden gaýynlaryna atynyp gidýär. Gadymy kürteleriň reňklerine görä ulanyş düzgünleri bolupdyr. Toýdan soňra ýaşyl kürte ýa-da ýaşyl çyrpy atylynýar. Orta ýaşlarda, ýagny,agtyk gören zenanlarymyz sary çyrpylar, pygamber ýaşyna ýeten enelerimiziň başlaryny ak çyrpylar bezäpdir.
Irki döwürdäki kürteleriň nagyşlary diňe ýakasyna keşdelenipdir we olara alyn nagyşy diýilýär. Ol “içýan agyz”, nagşy bilen bezelipdir. Soňabaka kürtäniň ýakasyna, eltutaryna, synyna keşde salyp başlapdyrlar. Soňra nagyşlaryň toparyna “tegbent”, “çaňňa”, “kürte goçaklar”, goşulypdyr. Kürtäniň nagyşlary gitdigiçe kämilleşip, etegine, ýartmajyna, art etegine nagyş salynýar. Ýartmajyndan ýokarlygyna üç goşa nagyş çekilýär. Olaryň sany dura-bara bäşe, soňra dokuza ýetirilýär. Kürteleriň ýakasyna “barmak”, “egrem”, “arman”, “byçgy”, “tazy guýruk”, “ok gözi”, “gülýaýdy”, ýaly nagyşlar, ýartmajyň gyralary bilen “tegbent”, “çaňňa”, “gül nagyş”, ýaly keşdeler salnyp, olara ýaka nagşynyň üsti bilen “kürte goçak”, aýlanypdyr. Ýaşyl kürteleriň tikin ugurlary “atanak” nagyş bilen bezelipdir.
Ajaýyp türkmen şahyry Mämmetweli Keminäniň: “Meniň dilim, seniň eliň hünäri. Nusga bolup galsyn ilden-illere” diýip belleýşi ýaly, türkmen zenanlarynyň çeper elleriniň döreden keşdeleri sungat derejesine göterilip nesillere, asyrlara nusga bolup galypdyr. Olar gözüň göreji ýaly aýawly saklanyp, biziň günlerimize gelip ýetipdir we häzirki wagtda muzeý gymmatlyklaryna öwrüldi.
Ýakynda Döwlet medeniýet merkeziniň Döwlet muzeýine Gahryman Arkadagymyzyň mähriban käbesi Ogulabat ejäniň on barmagynyň hünäri bolan, sünnälenip bejerilen kürte gowşuryldy. 1971-nji ýylda keşdelenen bu kürte “gyýak”, “okgözi”, “içýan agyz”, “tazy guýruk”, nagyşlary bilen bezelipdir. Aragerbisi alaja düýe ýüň bilen örülip, merkezinde çatylypdyr. Ýakasynyň sag tarapynda “1971 ýyl” diýen iňňe bilen ýerine ýetirilen ýazgy köjeme usulynda tikilipdir.
Ogulabat ejäniň bu kürtesi halkymyzyň asyrlar aşyp gelýän ýagşy dessurlaryny, türkmen halkynyň döreden milli ýörelgelerini, aýratyn-da, gelin-gyzlarymyzyň edep-ekramyny, zähmet terbiýesini, ukyp-başarnygyny özünde jemläp, geljekki nesillerimize galjak nusgalyk baky mirasa öwrüler.
Täjinar ALLANUROWA,
Türkmenistanyň Magtymguly adyndaky
Ýaşlar guramasynyň Ahal welaýat Geňeşiniň
Guramaçylyk bölüminiň Sanly ulgam
boýunça esasy hünärmeni.
