Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiziň parasatly we öňdengörüjilikli baştutanlygynda ýurdumyzyň ykdysadyýetiniň ähli pudaklarynda ylmyň we tehnikanyň soňky gazananlary, öňdebaryjy halkara tejribeleri hem-de döwrebap tehnologiýalar giňden ornaşdyrylyp, ýokary ykdysady netijeler gazanylýar. Sanly ykdysadyýetiň işjeň ösdürilmegi, sanly tehnologiýalaryň ykdysady işe ýokary derejede aralaşmagy hem-de bäsdeşlik artykmaçlygyny üpjün etmek bilen, dünýäniň bazar giňişliginde ýurduň eýeleýän ornuny pugtalandyrmaga ýardam berýär.
Ykdysady we durmuş gatnaşyklarynyň täze ulgamynyň depginli ösmegi dünýä senagat önümçiliginde bolup geçen özgerişiklerden oňyn netije çykarmaga mümkinçilik berýär. Şu nukdaýnazardan, ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny sanly esasda ösdürmek boýunça Türkmenistanda badalga berlen işler giň gerimde alnyp barylýar.
«Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2019 — 2025-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasynda» halkara ülňülere laýyk gelýän döwrebap maglumat aragatnaşyk tehnologiýalaryna esaslanýan sanly ykdysadyýeti yzygiderli ornaşdyrmagyň hasabyna milli ykdysadyýetimiziň bäsdeşlige ukyplylygyny ýokarlandyrmak boýunça giň gerimli çäreler göz öňünde tutulandyr. Bu Konsepsiýada ýurdumyzda sanly ykdysadyýeti ornaşdyrmak we ony ösdürmek bilen bagly wezipeler tapgyrlara bölünip kesgitlenendir.
Sanlaşdyrmak – gündeki maglumatlary sanly görnüşe öwürmekdir. Işewür amallary we amallary gowulandyrmak üçin sanly tehnologiýalary ulanmak prosesi. Sanlaşdyrmak, soňky ýyllarda işewür dünýäsinde bolup geçen iň möhüm üýtgeşmeleriň biridir. Bu kärhanalaryň işleýşine täsir etdi we has netijeli, öndürijilikli we girdejili bolmaga kömek etdi. Bu makalada sanlaşdyrmagyň ýurtlaryň ykdysadyýeti üçin tutýan ornuny ara alyp maslahatlaşarys.
Sanlaşdyrmagyň dünýä ýurtlaryň ykdysadyýetine täsiri:
Sanly rewolýusiýa ýurtlaryň ykdysadyýetine möhüm täsir etdi. Täze işewürlik modellerini döretdi, adaty pudaklary bozdy we adamlaryň işleýşini, ýaşamagyny we biri-biri bilen gatnaşyklaryny üýtgetdi. Sanlaşdyrma kompaniýalara müşderiler bilen aragatnaşyk gurmak we dünýä tomaşaçylaryna ýetmek üçin täze platforma hödürledi.
Sanlaşdyrmagyň ýurtlaryň ykdysadyýetine iň möhüm täsirlerinden biri täze iş ýerleriniň döredilmegi. Sanly tehnologiýalar ozal ýok bolan başarnyklaryň we işleriň täze toplumyny döretdi. Mysal üçin, sanly marketing, elektron söwda we sosial media dolandyryşy, bularyň hemmesi sanlaşdyrmagyň netijesinde ýüze çykan täze hünärlerdir. Bu işler adaty işlerden tapawutly başarnyk we tejribe toplumyny talap edýär.
Sanlaşdyrmak, şeýle hem, işewürligiň netijeliligini we öndürijiligini ýokarlandyrdy. Amallary awtomatlaşdyrmak arkaly kärhanalar çykdajylary azaldyp, hilini ýokarlandyryp we öndürijiligi ýokarlandyryp bilerler. Mysal üçin, sanly tehnologiýalar kärhanalara üpjünçilik zynjyryny dolandyrmagy, inwentar dolandyryşy we müşderi hyzmaty amallaryny awtomatlaşdyrmaga mümkinçilik berdi. Bu kärhanalara girdejilerini ýokarlandyrmaga we bäsdeşlige ukyply bolmaga kömek etdi.
Sanlaşdyrmagyň ýurtlaryň ykdysadyýetine ýene bir täsiri, maglumatlaryň demokratiýalaşmagydyr. Sanly tehnologiýalar adamlara maglumat we bilim almagy aňsatlaşdyrdy. Bu adamlara täze hünärleri öwrenmäge, öz işine başlamaga we has telekeçilik etmäge mümkinçilik berdi. Sanlaşdyrmak, şeýle hem adamlara bilim, saglygy goraýyş we beýleki esasy hyzmatlardan peýdalanmagy aňsatlaşdyrdy.
Sanlaşdyrmak kompaniýalara täze bazarlara we müşderilere ýaýramaga mümkinçilik berdi. Sanly kanallary ulanyp, kompaniýalar dünýädäki müşderiler bilen aragatnaşyk gurup bilerler. Bu kärhanalar üçin täze mümkinçilikler açdy we ösmegine we giňelmegine kömek etdi. Mysal üçin, elektron söwda kärhanalara önümlerini we hyzmatlaryny dünýäniň dürli künjeklerinde müşderilere satmaga mümkinçilik berdi.
Ýurtlaryň ykdysadyýeti üçin sanlaşdyrmagyň kynçylyklary:
Sanlaşdyrmagyň köp peýdasyna garamazdan, çözülmeli käbir kynçylyklar hem bar. Iň uly kynçylyklaryň biri sanly deňsizlikdir. Hemmeleriň sanly tehnologiýalara elýeterli bolmagy mümkin däl we bu elýeterliler bilen girmeýänleriň arasynda boşluk döretdi. Bu boşluk, bilime, saglygy goraýyşa we beýleki esasy hyzmatlara elýeterlilikde deňsizliklere sebäp boldy.
Sanlaşdyrmagyň ýene bir kynçylygy işe bolan täsir. Sanlaşdyrma täze iş orunlaryny döreden hem bolsa, adaty iş ýerleriniň göçmegine hem sebäp boldy. Mysal üçin, awtomatlaşdyryş önümçilikde we beýleki pudaklarda iş ýitgilerine sebäp boldy. Bu, täze döredilen iş orunlary üçin işçileriň gaýtadan taýýarlanmagyny we taýýarlanmagyny üpjün etmek üçin syýasatçylary kynlaşdyrdy.
Netije:
Sanlaşdyrmak ýurtlaryň ykdysadyýetine möhüm täsir etdi. Bu täze iş ýerlerini döretdi, netijeliligi we öndürijiligi ýokarlandyrdy we kärhanalara täze bazarlara we müşderilere girmäge mümkinçilik berdi. Şeýle-de bolsa, sanly bölünişik we iş ýerlerine täsiri ýaly çözülmeli meseleler hem bar. Syýasatçylar üçin bu kynçylyklary çözmek we her kimiň sanlaşdyrma arkaly döredilen mümkinçiliklerden peýdalanmagyny üpjün etmek möhümdir.
Isa BABAÝEW,
Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň
Sanly tehnologiýalar we maglumat howpsuzlygy
bölüminiň esasy hünärmeni.
