Koreýanyň häzirki wagtda däp bolan medeniýeti, 1945-nji ýylda ýurt ikä bölünmezden ozalky Koreýanyň we günorta Mançuriýanyň umumy medeni we taryhy mirasydyr. Mançuriýa Demirgazyk-Gündogar Aziýanyň gadymy geografiki we taryhy sebitine, şol sanda Hytaý we Russiýa ýaly ýurtlara degişlidir. Dünýädäki iň gadymy üznüksiz medeniýetleriň biri hökmünde koreýler däp bolan baýramlaryny dürli usullar bilen geçirýärler.
20-nji asyryň ortalaryndan başlap, Koreýa Demirgazyk we Günorta Koreýa döwletleriniň arasynda bölünipdi, netijede şu günki güne çenli bu ýurtlarda birnäçe medeni tapawutlyklar ýüze çykypdyr.
Hanbok
Hanbok (KHDR-de joseonot [조선 known] diýlip atlandyrylýan adaty köýnek Koreýada gadymy döwürlerden bäri geýilip gelýär. Hanbok adatça, köýnekden (jeogori) we ýubkadan (çima) ybarat.
Jemgyýetçilik maddy ýagdaýlaryna görä, koreýler başgaça geýinýärdiler, geýimleri durmuş derejäniň möhüm nyşanyna öwürýärdiler. Täsirli, ýöne gymmat bahaly geýimleri dolandyryjy synp we şa maşgalasy geýipdirler. Bu ýokary synplar adaty adamlardan tapawutlanmak üçin şaý-sepleri hem ulanypdyrlar. Aýal-gyzlar üçin däp bolan şaý-sepler, gymmat bahaly daşlardan ýasalan we ýüpek ýüplükler bilen bezelen bolupdyr.
Gyş aýlarynda adamlar pagta bilen örtülen köýnek geýipdirler. Sütükler hem adaty zatdy. Ýönekeý adamlar adatça, arassa ak reňkli materiallary geýýändikleri sebäpli, olara ak eşikli adamlar hem diýilýärdi.
Hanbok geýiliş maksatlaryna görä: gündelik köýnek, dabaraly köýnek we ýörite köýnek ýaly toparlara hem bölünýär. Dabaraly köýnekler, ilkinji gezek çaganyň ilkinji doglan güni (doljançi), toý ýa-da jynaza ýaly günlerde geýilýär. Ýörite köýnekler şamanlar, wezipeli adamlara niýetlenilip taýýarlanylýar. Häzirki wagtda hanbok diňe resmi ýagdaýlarda geýilýär. Şeýle-de bolsa, garrylar henizem hanbok geýinýärler.
Koreý aşhanasy
Tüwi Koreýanyň esasy iýmitidir. Esasan oba hojalygy bilen meşhur ýurt bolan Koreýadaky möhüm reseptler bu tejribe arkaly emele gelýär. Koreýadaky esasy ekinler tüwi, arpa we noýba, ýöne goşmaça ekinler hem köp ulanylýar. Koreýa ýarym adasy bolany üçin balyk we beýleki deňiz önümleri hem möhümdir.
Kimçi Koreýanyň meşhur iýmitlerinden biridir. Kimçi, A we C witaminleri, tiamin, riboflawin, demir, kalsiý, karotin we ş.m. öz içine alýan duzlanan gök önümler, kelem kimçi, bahar sogan kimçi, hyýar kimçi, turp kimçi we künji kimçi ýaly kimçiniň köp görnüşi bar. Koreýada meşhur bolan “Temple Food”-yň tapawutly aýratynlygy, koreý aşhanasynyň umumy güýçli tagamly bäş maddasyny - (sarymsak, bahar sogan, ýabany rokambole, leňňe we zynjyr) we eti ulanmazlygydyr. Dabaralar we däp-dessurlar üçin köplenç tüwi tortlary bişirilýär. Iýmitiň reňklenmegi we reseptleriň düzümi ýin we ýangyň deňagramlylygy bilen gabat gelýär.
Koreý tansy we koreý söweş sungaty
Koreýada kazyýet tansy bilen halk tansynyň arasynda tapawut bar. Kazyýet tanslarynyň adaty koreografiýasy häzirki zaman tanslarynyň köpüsinde öz beýanyny tapýar we soňky birnäçe onýyllykda köp tans toparlary döredilen ýurtda güýçli tans däbi şu güne çenli dowam edýär.
Adaty koreý söweş sungaty Taekkýon, nusgawy koreý tansynyň düýp esasydyr. Taekkýon, toplumlaýyn hereketiň doly ulgamy bolmak bilen, Koreýanyň maska, tans we beýleki adaty sungat eserlerine uýgunlaşdyrylan esasy usullaryny tapdy. Mysal üçin Koreýanyň söweş sungaty Taekwondo 1940-njy ýyllarda Koreýada başlandy.
Eneş ATAJANOWA,
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň
Halkara žurnalistikasy fakultetiniň talyby.
