Türkmençilikde maşgala gymmatlyklary diýen düşünje belli bir derejede adamyň aňyndaky milli mentaliteti kesgitläp, terbiýäniň gadymyýetden gaýdýan kökleriniň mäkämdigini görkezýär. Biz: «maşgala gymmatlyklary», «mukaddes ojak», «nesil terbiýesi» diýenimizde, ilkinji nobatda, enäniň we ejäniň keşbi göz öňümizde janlanýar. Çünki olar perzendine maşgala däp-dessurlary esasynda terbiýe berýär, görüm-görelde görkezýär. Aýratyn-da, zenan maşgala gyz zürýatlarynyň terbiýesine çagalykdan uly ähmiýet berýär. Halkymyzyň däp-dessurlaryna siňen bu milli terbiýe ýol-ýörelgä öwrülip, Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe-de uly ähmiýete eýedir.
Enäniň gyzyna berýän öwüt-ündewleri, görüm-göreldesi onuň geljekde hünärli bolmagyna, durmuşda bagtly ýaşamagyna gönükdirilendir. Halkymyz «Gyza altyn tagt dileme, barmak boýda bagt dile», «Gyz syryny hossary biler», «Gyz gözelligi sandykda», «Gyz eneden görüm görmese, öwüt almaz» ýaly onlarça nakyllary döredip, milli terbiýede gyz edebiniň tutýan ornunyň uludygyny pähim-paýhasa siňdiripdir. Enäniň öz ýürek arzuwyny:
Allan-allan, Aý, gyzym,
Gara gaşy ýaý, gyzym.
On barmagy hünärliIşi göwnejaý gyzym —
diýen hüwdi setirlerine siňdirip, huwwalap ulaldyp, otdan-ýelden goraglap kemala getiren gyz perzendinden göwni hoş bolsa, şol tapylgysyz bagt hasaplanýar. Şonda ene ýyllaryň dowamynda siňdiren yhlasynyň ýerine düşendigine şükür edýär. Şeýle eneleriň gyz perzentlerine beren terbiýesi jemgyýetde görüm-göreldä eýe bolýar.
Ilçilikde «Süýji söz — baldan artyk» diýilýär. Hut şonuň üçinem ene öz gyzyna süýji sözli, mähirli bolmagy ündeýär. «Akyl — sözde, mähir — gözde» diýlişi ýaly, gyzlara berilýän milli terbiýede söz edebiniň orny aýratyndyr. Ene öz gyzyna kiçiliginden sözleriň asyl manysyna düşünip gürlemegi ündeýär, eger ýalňyşaýsa düzedýär, düzedişi kabul edilmän ýene gaýtalanaýsa, onda az gürlemegi, az sözli bolmagy maslahat berýär. Ene her bir öwüdini pähim-paýhasly düşünjeler bilen berkidýär. Mysal üçin, ýörgünli nakyllary, şahyrana setirleri mysal getirýär. «Köp bil, az sözle», «Gyz bar — nep getir, gyz bar — gep», «Gyzly öý — soltanly öý», «Gyzly öýe rehnet ýagar» ýaly nakyllar arkaly ene öz gyzynyň aňyndaky söz medeniýetiniň ähmiýeti hakdaky düşünjesini ösdürýär.
Gadymy oguz pähimlerindäki söz bilen bagly aýdylan pikirleriň häzirki zamanda-da ýörgünlidigini görkezýän aýtgylar hem az däl. Mysal üçin, «Berhizi bozma, soralmadyk zady sözleme». Akyldar şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň: «Az iýip, az uklap, ýene az sözle» diýen şahyrana setirleri eneleriň öwüt-ündewlerinde ýygy-ýygydan gabat gelýär.
Hem beden, hem ruhy taýdan sagdynlyga eltýän, bagta ýetirýän görüm-göreldelere eýermek bilen, gyz maşgala jemgyýetde-de maşgalanyň abraýyny gazanmaga ukyply bolýar. Hut şeýle bolansoň, sagdyn jemgyýetimizde sagdyn nesliň kemala gelmeginde şu günki ýaş gyzlaryň aň-düşünjesiniň, milli terbiýesiniň kemally bolmagyna döwletimiz tarapyndan uly üns berilýär. Bu babatda ýaş gyzlaryň gatnaşmagynda ýörite wagyz-nesihat duşuşyklary geçirilýär. Kümüş saçly eneleriň, durmuş tejribesi ýetik zenanlaryň, ýörite hünärmenleriň ýaş gyzlara berýän maslahatlary olaryň maşgala ojagynda alýan milli terbiýesiniň üstüni ýetirýär. Şeýlelikde, maşgala ojagy bilen jemgyýetiň arasyndaky sazlaşyk kemala gelip, ýaş gyzlaryň görüm-göreldelerine oňyn täsirini ýetirýär.
Sazlaşykly ösýän jemgyýetiň geljege uzaýan menzilleri aýdyňdyr. Şeýle sazlaşyk, ilki bilen, maşgaladan, ata-eneden gözbaş alýar. «Gorkut ata» eposynda: «Gyz eneden görmeýinje, öwüt almaz. Ogul atadan görmeýinje, supra çekmez» diýen pähim ata-enäniň ogul-gyzyna berýän terbiýesiniň özara sazlaşykdadygyny görkezýär. Türkmende maşgala gymmatlygyna hormat goýmak, ilki bilen, öz şahsyýetiňe hormat goýmak, ata-eneň, garyndaşlaryň, iliň-günüň, Watanyň mertebesini belent tutmakdyr. Şuňa aýdyň düşünýän ogul-gyz perzentleriň edepli bolmagy, söz medeniýetine uýmagy altyna deňelen milli terbiýäniň geljek nesillere-de görüm-görelde boljakdygyna ynamyňy has-da berkidýär. Maşgala gymmatlyklaryndan başlanýan terbiýäniň many-mazmuny-da şundadyr.
Nurtäç ANNAMUHAMMEDOWA,
žurnalist.
Nesil gazeti 15.11.2025 ý.
