BILIM — KÄMILLIGE BADALGA

Ýaş nes­le my­na­syp bi­lim ber­mek, ola­ry kä­mil hünä­men­ler edip ýe­tiş­dir­mek ýur­du­my­zyň ylym-bi­lim ul­ga­myn­da ama­la aşy­ryl­ýan top­lum­la­ýyn öz­gert­mele­riň esa­sy ugur­la­ry­nyň bi­ri bo­lup dur­ýar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz 8-nji iýul­da Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň gi­ňiş­le­ýin mej­li­sin­de ýo­ka­ry okuw mek­dep­le­ri­ni kämil­leş­dir­me­giň meselelerine garamak bi­len, ta­lyp şa­hadat­na­ma­sy­na iň zehinli hem-de maksada okgunly ýaş­la­ryň my­na­syp bol­ma­ly­dy­gy­na ünsi çek­di. Ýa­kyn­da ýur­du­my­zyň ýokary okuw mekdeplerinde okuwa gir­mek is­le­ýän dalaş­gär­ler­den resmi­na­ma­la­ry ka­bul et­mek işi ta­mam­lanyp, gi­riş sy­nag­la­ry baş­lan­dy. ­Hor­mat­ly ­Pre­zi­den­ti­mi­ziň tab­şy­ry­gy bi­len, ýoka­ry we or­ta hü­när okuw mekdeplerin­de tä­ze, döw­rebap hü­när ugur­la­ry kes­git­le­nil­di. Geljek okuw ýylyndan bi­lim ojak­la­ryn­da tä­ze hü­när­le­riň ençe­me­si­niň açyl­ýan­dy­gy gu­wan­dy­ry­jy­dyr.

Hä­zir­ki dö­wür­de bi­li­miň hi­li­ni ýo­kar­lan­dyr­mak­da tä­ze ta­lap­lar bil­di­ril­ýär. Bi­lim eda­ra­la­ry­ny döw­rüň ta­lap­la­ry­na we hä­zir­ki za­man ül­ňü­le­ri­ne la­ýyk de­reje­de kä­mil­leş­dir­mek,tä­ze sa­pak­la­ry, aý­ra­tyn-da, san­ly ul­gam bi­len bag­la­ny­şyk­ly sa­pak­la­ry gi­riz­mek bo­ýun­ça ne­ti­je­li iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Ýaş­la­ryň ýo­ka­ry hil­li bi­lim al­ma­gy, ukyp-ze­hin­le­ri­ni ýü­ze çy­kar­mak­la­ry, bir­nä­çe da­şa­ry ýurt dil­le­ri­ni go­wy öz­leş­dir­mek­le­ri üçin äh­li şert­ler we müm­kin­çi­lik­ler dö­re­dil­ýär. Türk­me­nis­tanda da­şa­ry ýurt dil­le­ri­ni okat­ma­gy kä­mil­leş­dir­me­giň Kon­sep­si­ýa­sy­nyň ka­bul edil­me­gi bu ugur­da tä­ze öz­gert­me­le­re ba­dal­ga ber­di. Bu Kon­sep­si­ýa bi­lim ul­ga­my­nyň her bir bas­gan­ça­gyn­da iş­le­ýän mu­gal­lymla­ry dö­re­di­ji­lik­li iş­le­mä­ge ug­ruk­dy­ryp, da­şa­ry ýurt dil­le­ri­ni okat­ma­gy döw­re­bap­laş­dyr­ma­gy, öw­ret­me­giň dür­li usul­la­ryn­dan peý­da­lan­ma­gy, ýaş­la­ryň dil­le­ri kä­mil öz­leş­dir­mek­le­ri­ne ýar­dam ber­me­gi na­zar­la­ýar.

Da­şa­ry ýurt dil­le­ri­ni kä­mil öw­ren­mä­ge hö­wes bil­dir­ýän ýaş­lar bar­ha art­ýar. Bi­lim ojak­la­ryn­da dil bili­mi­ni çuň öw­ret­mek üçin ýaş­la­ryň oka­dy­lyş, diň­le­ýiş, gep­le­ýiş en­dik­le­ri­ni kä­mil­leş­dir­mek üçin dür­li usul­lar göz­le­nil­ýär. Da­şa­ry ýurt dil­le­ri­ni öw­ren­mek şah­sy­ýe­tiň göz­ýe­ti­mi­ni has-da gi­ňeld­ýär, bi­li­mi­ni has kä­mil­leş­dirmä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýär.Ta­lyp ýaş­la­ra dil öw­ret­mekde dür­li usul­lar­dan peý­da­la­nyl­ýar. Da­şa­ry ýurt dil­le­ri öw­re­di­len­de, au­dio ­ýaz­gy­lar­dan we wi­deo ­ýaz­gy­lar­dan peý­da­la­nyl­ma­gy örän peý­da­ly­dyr. Dil öw­ren­mek­de bu usul yzy­gi­der­li ula­ny­lan­da, tä­zedi­liň gys­ga wagt­da öwre­nil­me­gi­ne, bu dil­de aras­sa gür­le­nip baş­lan­ma­gy­na ýar­dam ber­ýär. El­bet­de, di­ňe bir ge­çil­ýän sa­pa­gyň dowa­myn­da däl-de, gün­de­lik dur­muş­da her günbir ýa-da iki sa­gat şol dil­dä­ki au­dio-wi­deo­ýaz­gy­la­ry diň­le­mek ne­ti­je­li­dir.Bu şol dil­de dog­ry gür­läp bil­mek ba­şar­ny­gyny, şol san­da di­liň fo­ne­ti­ki-sin­tak­ti­ki ka­da-ka­nun­la­ry­na la­ýyk­lyk­da, söz­le­ri dog­ry ula­nyp gür­le­mek uky­by­ny ös­dür­ýär. Da­şa­ry ýurt di­li­ni go­wy öw­ren­me­giň ýene-de bir ne­ti­je­li usuly gaýtalamakdyr. Her bir ta­lyp günde yzygiderli esas­da da­şa­ry ýurt dilinde öwrenen maglumatyny gaýta­lap, öz üs­tün­de iş­le­me­gi do­wam et­se, ol söz­lä­n­de, ýa­za­n­da ýal­ňyş­ly­ga ýol ber­me­ýär. Bi­ribi­ri bi­len ma­ny­daş, gar­şy­daş ýa-da bel­li bir ma­ny aň­la­dy­şy bo­ýun­ça bir to­pa­ra de­giş­li söz­le­ri bi­lelik­de öz­leş­dir­mek hem tä­ze söz­le­ri öwrenmekde amatly usul­la­ryň bi­ri bolup dur­ýar. Da­şa­ry ýurt dillerini öwred­ýän mu­gal­lym okuw­çy­la­ryň, talyp­la­ryň bu ugur­daky ba­şar­nyk­la­ry­ny artdyrmak ugrunda yzy­gi­der­li ala­da edip, öýe be­ril­ýän ýu­muş­la­ry tej­ri­be sa­pak­la­ryn­da ber­kit­me­li­dir.Me­se­lem, owa­dan, gör­megeý, gel­şik­li ýa­ly ma­ny­daş söz­le­ri ýa-da uly-ki­çi, az-köp, tä­ze-kö­ne ýa­ly gar­şy­daş söz­le­ri bi­le­lik­de öw­ret­mek go­wy ne­ti­je ber­ýär. Bu bel­li bir ma­ny aň­la­dy­ly­şy boýun­ça bir to­pa­ry eme­le ge­tir­ýän söz­le­re hem de­giş­li­dir. Me­se­lem, köý­nek, jal­bar, don, pen­jek we şuňa meň­zeş egin-eşik­le­ri aň­lad­ýan söz­le­ri bi­le­lik­de öw­ret­mek ýaşla­ryň şol söz­le­ri az wag­tyň do­wa­myn­da öz­leş­di­rip we ýat­da sak­lap bil­mek­le­ri­ne kö­mek ed­ýär.

Mil­li bi­lim ul­ga­my­nyňyzy ­gi­der­li kä­mil­leş­di­ril­me­gi­ne döw­let ta­ra­pyn­dan aý­ra­tyn üns be­ril­me­gi ýaş nes­liň di­ňe bir bi­lim de­re­je­si­niň däl, eý­sem ola­ryň edep-ter­bi­ýe­si­ne, zäh­met en­dik­le­ri­ne hem oňaý­ly tä­sir ed­ýär. Bil­şi­miz ýa­ly, ylym-bi­lim ada­my zäh­me­te we dur­mu­şa ruh­lan­dyr­ýar. Bi­lim­li, okuw­ly ada­myň dü­şün­je­si, dün­ýä­ga­raý­şy giň bol­ýar. Bi­lim ul­ga­my­nyň dür­li bas­gan­çak­la­ryn­da bi­lim ter­bi­ýe­çi­lik iş­le­ri­ni alyp bar­mak ba­bat­da usu­ly tä­ze­lik­ler, dün­ýä yl­my­nyň ga­za­nan­la­ry dur­mu­şa ornaş­dy­ryl­ýar. Bag­ty­ýar­lyk döw­rü­niň ösen şah­sy­ýe­ti­ni ke­ma­la ge­tirmek­de bi­lim ter­bi­ýe­çi­lik iş­le­ri türk­men hal­ky­nyň ah­lak ýol-ýö­rel­ge­le­ri­ne, mil­li däp-des­sur­la­ry­na, şeý­le hem halk mugallymçylyk taglymatlaryna esaslandyrylýar. «Hal­kyň Ar­ka­dag­ly za­ma­na­sy» ýy­lyn­da ýur­du­my­zyň ýo­ka­ry okuw mek­dep­le­ri­ne gir­mek is­le­ýän da­laş­gär­le­riň sy­nag ders­le­ri­ni üs­tün­lik bi­len tab­şy­ryp, ta­lyp bol­mak bag­ty­nyň mi­ýes­ser et­me­gi­ni ar­zuw ed­ýä­ris.

Aýsoltan MERETMUHAMMEDOWA,

Magtymguly adyndaky Türkmen

döwlet uniwersitetiniň mugallymy.

“Ahal durmuşy” gazeti,

03.08.2022ý.