HALKYŇ TARYHY MUZEÝLERDE ÝAŞAÝAR

Ýur­du­my­zyň mu­zeý­le­ri pe­der­le­ri­mi­ziň geçen şöh­rat­ly ýol-ýo­da­la­ry, meş­gul bo­lan kesp-kär­le­ri, al-ýa­şy­la bes­le­nen mil­li lybas­la­ry... ba­ra­da gür­rüň ber­ýän äpet ki­ta­ba meň­ze­ýär. Haçan-da onuň ga­py­syn­dan ät­läp, «jilt­le­ri­ni sa­hap­lap» ug­ra­nyň­da we­lin, ne­neňsi be­ýik hal­kyň nes­li­di­gi­ňe buý­san­ýar­syň.

Şeýle gym­mat­ly, taryhy-medeni baý­lykla­ryň «örü­si­niň» gi­ňel­di­lip, bir ýe­re jem­le­nen­di­gi­ne, ara­dan ýe­ne-de en­çe­me asyr­lar ge­çip git­se-de, ne­be­re­le­ri­mi­ziň şu tapyn­dy­la­ryň üs­ti ar­ka­ly geç­mi­şi­miz bi­len tanyş bol­jak­dy­gy­na göz ýe­tir­ýär­siň. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň taý­syz ta­gal­la­sy bi­len gur­lup, ulan­ma­ga ber­len Ta­ry­hy we ül­kä­ni öw­reniş mu­zeý­le­ri we­la­ýat­la­ry­my­zyň mer­ke­zin­de gö­ýä ga­dym­dan ga­lan köş­gi-eý­wan­lar ýa­ly, se­leň­läp otyr. Paý­tag­ty­myz­da hem-de we­laýat mer­kez­le­rin­de ýer­leş­ýän ga­ba­ra­ly muzeý­ler­den baş­ga-da et­rap­la­ry­myz­da, hat­da oba-kent­le­ri­miz­de hem ýaş ne­sil­le­riň bähbi­di­ne bi­na edi­len şeý­le des­ga­lar ýur­du­myzyň arhitektura-binagärlik ul­ga­my­ny has-da baý­laş­dyr­ýar. Mu­zeý­ler­de gu­ral­ýan ser­gi­le­riň, ge­çi­ril­ýän dür­li çä­re­le­riň bol­sa, ýaş ne­sil­le­riň wa­tan­sö­ýü­ji, ile-güne yg­rar­ly, zäh­met­sö­ýer, ha­lal, dog­ru­çyl... adam­lar bo­lup ýe­tiş­me­gin­de äh­mi­ýe­ti ulu­dyr.

Ýa­kyn­da şeý­le tä­sir­li ser­gi­le­riň bi­ri Ahal we­la­ýa­ty­nyň Gök­de­pe et­ra­byn­da ýer­leş­ýän «Gök­de­pe» mil­li mu­ze­ýin­de gu­ral­dy. Oňa we­la­ýa­tyň äh­li taryhy-medeni go­rag­ha­na­lary­nyň ýol­baş­çy­la­ry, yl­my iş­gär­ler, jem­gy­ýetçi­lik gu­ra­ma­la­ry­nyň we­kil­le­ri, hor­mat­ly ýaşu­lu­lar we ýaş ne­sil­ler gat­naş­dy­lar. «Hal­kyň mil­li gym­mat­lyk­la­ry — mu­zeý gaz­na­la­ry­nyň gel­je­gi» at­ly ser­gi­de oňa gat­na­şy­jy­lar ta­ryhdan gür­rüň ber­ýän gym­mat­ly ta­pyn­dy­lar bara­da giň mag­lu­mat­lar al­dy­lar. Şeý­le mag­lumat­la­ryň ara­syn­da ga­dy­my Abi­werd ga­la­sy ha­kyn­da hem giň dü­şün­je alyp bol­ýar. Se­bäbi geç­mi­şiň en­çe­me syr­la­ry­ny özün­de jem­leýän bu ga­la­dan entek-enteklerem gym­mat­ly mi­ras­lar ta­pyl­ýar. Ine, «Gök­de­pe» mu­ze­ýin­de «Abi­werd» döw­let ta­ry­hy we me­de­ni gorag­ha­na­nyň di­rek­to­ry Ah­met Hal­my­ra­do­wyň be­ren gür­rüň­le­ri hem şu­lar ba­ra­da bol­dy. Ol ýaz möw­sü­min­de ge­çi­ri­len ylmy-barlaglaryň ne­ti­je­sin­de ýü­ze çy­ka­ry­lan ta­ry­hy gym­matlyk­la­ryň bir­nä­çe­si­ni «Gök­de­pe» mu­ze­ýi­ne tab­şyr­dy. Ga­dy­my ta­pyn­dy­la­ryň dü­zü­mi­ne ХII — ХIV asyr­la­ra de­giş­li eýer­le­nen atyň üs­tün­dä­ki ça­pyk­su­wa­ryň şe­ki­li­ni aň­lad­ýan syr­ça­ly ke­ra­mi­ki heý­kel­jik, IХ — ХIV asyrla­ryň önü­mi bo­lan iç ýü­zü­ne be­dew atyň şe­ki­li çe­ki­len ke­ra­mi­ki ga­byň bö­le­gi hem-de ХI — ХIV asyr­la­ra de­giş­li, ýü­zü­ne hy­ýa­ly atyň keş­bi çe­ki­len küý­ze bö­le­gi gir­ýär.

28-nji ap­rel­de şeý­le baý maz­mun­ly ser­gile­riň bi­ri Bal­kan we­la­ýat Ta­ry­hy we ül­kä­ni öw­re­niş mu­ze­ýin­de hem gu­ral­dy. Mu­zeý işgär­le­ri­niň gün­de­lik me­ýil­na­ma­lar­dan da­şa­ry hal­kyň ara­syn­da ýygy-ýygydan bol­ma­gy öz mi­we­si­ni ber­ýär. Mu­zeý­de he­re­ket ed­ýän topar şeý­le ýö­rel­gä gö­rä, we­la­ýa­tyň oba-kentle­rin­den ga­dy­my gym­mat­lyk­la­ryň bir­nä­çe­si­ni top­la­dy­lar. Ta­ry­hy ta­pyn­dy­la­ryň mu­ze­ýi baýlaş­dyr­mak­da peý­da­sy ulu­dyr.

Ýe­ri ge­len­de aýt­sak, ýur­du­my­zyň beý­leki we­la­ýat­la­ryn­da hem mu­zeý­le­ri baý­laşdyr­mak­da ag­ram­ly iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Bu ba­bat­da Me­de­ni­ýet mi­nistr­li­gi ta­ra­pyn­dan ýer­le­re ýol­lan­ýan mi­ra­sy öw­re­ni­ji­le­riň hem go­şan­dy ulu­dyr. Et­nog­raf alym­la­ryň gat­naşma­gyn­da gu­ral­ýan şeý­le ylmy-gözleglere oba ýa­şaý­jy­la­ry hem gat­naş­ýar. Le­bap we­la­ýa­tynyň Ker­ki et­ra­by­nyň çä­gin­de ýer­leş­ýän Mürze­beg ga­la­syn­dan ta­py­lan, pal­çyk­dan ýa­sa­lan atyň heý­kel­ji­gi III — V asyr­la­ra de­giş­li. Ony ýer­li ýa­şaý­jy­lar ta­pyp­dyr­lar. Ta­ry­hy ta­pyn­dy­lar ýaş ne­sil­le­ri­mi­zi ter­bi­ýe­le­mek­de ba­ha­syz gym­mat­lyk­dyr.

Ogulbeg JUMAÝEWA,

“Nesil” gazeti,

30.04.2020ý.