ŞÖHRATLY TARYHYMYZYŇ ALTYN SAHYPALARY

halkymyzyň buýsanjydyr, nesillerimiz üçin milli terbiýe mekdebidir

Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň taý­syz ta­gal­la­la­ry ne­ti­jesinde milli mirasymyzy, geç­miş gym­mat­lyk­la­rymy­zy yl­my taý­dan çuň­ňur öw­ren­mä­ge äh­li şert­ler dö­re­dil­ýär. Dö­re­dil­ýän giň müm­kin­çi­lik­ler­den ruhla­nyp, ta­ryh­çy alym­la­rymyz­dyr ar­heo­log­la­ry­myz «Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ug­run­da ýer­le­şen Türk­menis­ta­nyň çä­gin­dä­ki taryhy-medeni ýa­dy­gär­lik­ler­de 2018 — 2021-nji ýyllarda gazuw-agtaryş iş­le­ri­ni geçir­me­giň we me­de­ni mi­ra­sy yl­my esas­da öw­ren­me­giň hem-de wa­gyz et­me­giň Döw­let mak­sat­na­ma­sy­na» la­ýyk­lyk­da iş alyp barýar­lar. Yn­ha, Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň 19-njy iýun­da ge­çi­ri­len no­bat­da­ky mej­lisin­de hem ýur­du­my­zyň taryhy-medeni ýa­dy­gär­lik­lerin­de ge­çi­ril­ýän ar­heo­lo­gik gazuw-agtaryş iş­le­ri­niň ýaz­ky möw­sü­mi­niň ne­tije­le­ri dog­ru­syn­da ha­sa­bat ber­lip, ozal ha­sa­ba alynma­dyk ýa­dy­gär­lik­le­riň en­çe­me­si­niň ýü­ze çy­ka­rylan­dy­gy we ha­sa­ba al­nandy­gy aý­dyl­dy. Bu bol­sa bü­tin yl­my jem­gy­ýet­çi­li­gi, şol san­da tu­tuş hal­ky­my­zy bag­ty­ýar­ly­ga bes­le­di. El­bet­de, bu asyl­ly iş­le­riň sa­ka­syn­da hut mil­li Li­deri­mi­ziň görüm-göreldesi, ala­da­la­ry dur. Çün­ki döwlet Baş­tu­ta­ny­myz «Türkme­nis­tan — Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi» at­ly 2-nji ki­ta­by­nda: «Ýa­dy­gär­lik­ler dö­wür­le­riň şa­ýa­dy, wa­kala­ryň gö­zi-gu­la­gy. Mu­nuň şeý­le­di­gi­ne ola­ryň öz mede­ni gat­lak­la­ryn­da apa­lap sak­la­ýan tä­sin ar­heo­logik ta­pyn­dy­la­ry aý­dyň su­but­na­ma» di­ýip, örän jaý­dar bel­le­ýär. Şeý­le hem taryhy-medeni ýa­dy­gärlik­le­ri­mi­ziň ne­sil­le­ri­miz üçin go­ra­lyp, aýa­lyp sakla­nyl­ma­ly­dy­gy­ny he­mi­şe nyg­ta­ýar. Biz hem geç­miş mi­ra­sy­myzy öw­ren­mek, bü­tin dün­ýä ýaý­mak üçin uly iş­le­ri dur­mu­şa ge­çir­ýän hormatly Prezidentimize köp sag­bol­sun aýd­ýa­rys. Goý, Gahryman Ar­ka­da­gy­my­zyň ýur­du­myzy gül­let­mek ug­run­da alyp bar­ýan be­ýik iş­le­ri he­mi­şe ro­waç­lyk­la­ra bes­len­sin!

Orta asyrlarda simap önümçiligi ýola goýlupdyr

Ahal welaýatynyň çägindäki Abiwerd galasynda hünärmentçilik toplumynyň goşmaça desgalarynyň üsti açyldy. Hususan-da, ownuk küýze gaplaryny bişirmek üçin niýetlenen ýöriteleşdirilen iki gatly küreler we onuň bilen baglanyşykly ussahana jaýlarynyň galyndylary ýüze çykaryldy. Bu arheologik tapyndylar Günorta Türkmenistanda, has takygy, Ahal welaýatynyň dag eteklerinde orta asyrlarda zergärçilikde we lukmançylykda giňden ulanylan simabyň önümçiliginiň ýola goýlandygyna goşmaça anyk deliller bolup hyzmat edýär.

Juma metjidiniň peştagynyň asyl nusgasy dikeldildi

Balkan welaýatynyň çägindäki orta asyr Dehistanynyň Juma metjidiniň peştagyny rejelemek işleri tamamlandy. Bu metjit ХIII asyryň başlarynda iň soňky Horezm şasy Muhammet II tarapyndan gurdurylypdyr. Geçirilen işleriň netijesinde ýadygärligiň ýüz ýyl mundan ozal ýykylan ýokarky bassyrmaly bölegi saklanyp galan arhiw fotosuratlara esaslanyp, türkmen hünärmenleri tarapyndan asyl nusgasynda dikeldildi.

Täze binagärçilik nusgalarynyň üsti açyldy

Daşoguz welaýatynda ýerleşýän Köneürgenç ýadygärlikler toplumynyň düzümine girýän «Kerwensaraý» ady bilen tanalýan ýadygärlikde arheologik gazuw-barlag işleri dowam etdirildi. Geçirilen işleriň netijesinde orta asyr desgasynyň XIV asyryň ahyrlarynda ýumrulan diwarlarynyň ýüzi ajaýyp oýma nagyşlar bilen bezelen uly göwrümli bölekleriniň üsti açyldy. Häzirki wagtda türkmen hünärmenleri orta asyr binagärlik bezeglerini seljermek we rejelemek işlerini alyp barýarlar.

Rejeleýiş işleriniň 3-nji tapgyry hem geçiriler

Lebap welaýatyndaky XII asyra degişli Daýahatyn kerwensaraýynda rejeleýiş işleriniň ikinji tapgyry tamamlandy. Bu ýerde geçirilen dikeldiş işleriniň barşynda ýadygärligiň içki howlusyny gurşaýan däliziň bir bölegi we oňa ýanaşyk gurlan otaglar rejelendi. Rejeleýiş işleriniň 3-nji tapgyrynyň çäginde bu meşhur kerwensaraýyň girelge tarapynyň ýüzündäki epigrafik ýazgylaryň ylmy esasda dikeldip bolaýjak bölekleriniň rejelenmegi göz öňünde tutulýar.

Abdyllahan galasynda işler dowam etdirildi

Mary welaýatynyň Baýramaly şäheriniň golaýyndaky Abdyllahan galasynda işler dowam etdirildi. Şol işleriň esasy maksady ХIV-ХV asyrlara degişli Merw galasynyň esasy derwezesiniň ýerleşýän ýerini anyklamakdan ybaratdyr. Derwezäniň umumy görnüşi ХIХ asyryň ahyrynda ýerine ýetirilen fotosuratlaryň toplumy arkaly mälimdir. Hünärmenler derwezäniň iki gapdalyndaky diňleriň binýatlarynyň gurluş aýratynlyklaryny kesgitlemelidirler.

Ençeme ýadygärlikler ýüze çykaryldy we hasaba alyndy

Türkmenistanyň Taryhy we medeni ýadygärlikleri goramak, öwrenmek hem-de rejelemek baradaky milli müdirligi tarapyndan guralan arheologik ekspedisiýalar bilen bir hatarda, ýurdumyzyň welaýatlarynyň çäklerinde arheologik gözleg işleri hem alnyp barylýar. Netijede, ozal hasaba alynmadyk ýadygärlikleriň ençemesi ýüze çykaryldy we hasaba alyndy. Şeýlelikde, ozal Türkmenistanyň milli taryhy-medeni mirasynyň Döwlet reýestrinde duran ýadygärlikleriň umumy sany 1397 bolan bolsa, häzir olaryň sany 1422-ä ýetdi.

Milli mirasymyzy wagyz etmekde halkara hyzmatdaşlygyna aýratyn orun berilýär

Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň Birleşen Milletler Guramasynyň Bilim, ylym we medeniýet meseleleri boýunça ýöriteleşdirilen edarasy — ÝUNESKO bilen hyzmatdaşlygy uly ähmiýete eýedir. Bellemeli zat, ýazky möwsümde türkmen hünärmenleri döwlet Baştutanymyzyň «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabynyň esasynda bu möhüm ýoluň «Amul — Merw» bölegini wagyz etmek hem-de ylmy taýdan öwrenmek maksady bilen, bu ugurda ýerleşen birnäçe kerwensaraýlaryň taryhyny öwrenmek boýunça ägirt uly işleri ýerine ýetirdiler. Şeýle hem şolaryň çyzgylary taýýarlanyldy we surata düşürildi. Ýadygärlikleriň töwereginde gorag zolaklary kesgitlenildi. Geljekde şol ýadygärlikler ÝUNESKO-nyň Bütindünýä mirasynyň sanawyna goşulmaga hödürleniler.

Jemleme ýerine

Şöhratly geçmişimiziň altyn sahypalaryny «sahaplap» oturyşyňa, gadymy Gündogarda meşhur bolan «Döwlet gurjak bolsaň, türkmeni çagyr» diýen aýtgy biygtyýar ýadyňa düşýär. Döwletment halkymyzyň asyrlaryň dowamynda dünýä sahnasynda gazanan at-abraýy bu günki nesillerimiz üçin milli terbiýe mekdebidir, bütin halkymyzyň buýsanjydyr. Gahryman Arkadagymyz tarapyndan bu asylly işleriň giň gerimler bilen dowam etdirilmegi, dünýä ýaýylmagy diňe bir geçmişimiziň şöhratly sahypalaryny däl, eýsem, bagtyýarlyk döwrümiziň bedew batly ösüşlerini hem giň jahana buşlaýar.

Kakajan ÇARYÝAROW,

Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň žur­na­lis­ti­ka hü­nä­ri­niň ta­ly­by,

“Nesil” gazeti,

23.06.2020ý.