MAŞGALA GURMAGYŇ AHLAK-EDEP ÝOLLARY

Ýaşlara bir sözüm bar

Maş­ga­la ni­ka­dan dö­re­ýär, müň­ler­çe maş­ga­la bi­ri­gip, jem­gy­ýe­ti eme­le ge­tir­ýär. Ta­ryh­dan belli bol­şy ýa­ly, adam­zat jem­gy­ýe­ti maş­ga­la dö­ret­me­giň bir­nä­çe nus­ga­la­ry­ny öňe çy­kar­dy. Bu mese­le­de hä­zir­ki gün­ler­de hem düýp­li aý­ra­tyn­lyk­la­ra duş gel­mek bol­ýar. Nika-maşgala ins­ti­tutla­ry her bir hal­kyň öz­bo­luş­ly men­tal aý­ra­tyn­lyk­la­ry­na esas­lan­ýar. Bi­ziň ýur­du­myz­da maş­ga­la me­se­le­sin­de ata-ba­ba­la­ry­myz­dan gel­ýän ýol-ýörelgelere eýe­ril­ýär. El­bet­de, döw­re gö­rä, mil­li däp-dessurlaryň we edim-gylymlaryň tä­ze öwüş­gin­ler bi­len üs­ti ýe­ti­ril­ýär, ýö­ne olar ma­ny-maz­mun ba­bat­da mi­ze­mez ha­sap­lan­ýar.

Ýo­ka­ry mek­de­bi ta­mam­lap, har­by gul­luk bor­ju­ny ber­jaý edip, zäh­met ýo­lu­na ga­dam go­ýan ýaş ýi­gi­diň öý­len­mek ba­bat­da ata­sy bi­len bo­lan öza­ra söh­be­di­ni ýaş­la­ry­my­za ýe­tir­me­gi müwes­sa bil­dik.

SOWAL: — Ata, maňa-da indi özbaşdak maşgalaly bolmaga wagt ýetdi, şu meselä nähili garaýarsyňyz?!

JOGAP: — Ha­wa, kö­şe­gim, sen köp yhlas-gaýrat, erjellik görkezip, hünärli bolduň, harby gullugyňy sowduň, işe durduň. Indi özbaşdak eklenç çeşmäň bar, öý tutmagyň, öýlenmegiň aladasyny edibermeli. Türkmen adatyna görä, ogluňy öýermek, gyzyňy durmuşa çykarmak ata-enäniň esasy borçlarynyň biri bolup durýar. Gündogar medeniýetinde hem maşgalaly bolmak, onda-da juda gijikdirmän nikalaşyp toý tutmak parz iş hasaplanýar. Esasy mesele, oglum, maşgala gurmagyň jogapkärçiligine doly, dogry we hemmetaraplaýyn düşünmegiň gerek.

SOWAL: — Ata, ýanýoldaş saýlamakda ýalňyşmaz ýaly, men bu meseläniň haýsy taraplaryna aýratyn üns bermeli?!

JOGAP: — Og­lum, bu me­se­lä­niň in­çe taraplary juda kän. Ilki bilen-ä öýlenjek gyzyňy sulhuň almagyň gerek, özi-de munuň ikitaraplaýyn bolmagy zerur. Ikiňem edil guşuň ganatlary ýaly deň hereket etmeli. Guş bir ganatyny kakyp, uçup bilýän däldir. Sulhy almak diýip men, ilkinji nobatda, gylyk-häsiýetiň gürrüňini edýändirin. Atalar pähiminde: «Jemala bakma, kemala bak» ýa-da «Gyz gylygyndan söýdürer» diýilýändir.

SOWAL: — Ata, siziň söýgi baradaky berjek öwütleriňiz edil şu wagt meniň üçin juda gerekli.

JOGAP: — Kö­şe­gim, söý­giň iki öl­çe­gi bardyr: duýgy hem paýhas. Ikinjisi bu meselede esas goýujy hasaplanýar. Oglan bilen gyz, esasan, bir-biriniň daş keşbine aşyk bolmak bilen çäklenmän, eýsem, içki dünýäleri barada has düýpli gyzyklanmalydyrlar. Umuman, ýaşlar birek-biregiň hüý-häsiýetini içgin öwrenmeli, ahlak garaýyşlaryny doly bilmeli. Bu meselede olara ata-eneleri, ýakynlary, dost-ýarlary ýardam berip bilerler. Şeýle-de bolsa, ata-babalarymyz: «Eşiden deň bolmaz, gören göz bilen» diýipdirler. Elbetde, sorag-idegden daşary geljekki ýanýoldaşyň gylyk-häsiýetine hut özüň açyk göz ýetirip bilseň, oňa ýetesi zat ýokdur. Gyzyň edep-ekramyda häsiýetine baglydyr.

SOWAL: — Ata, men gelinlik saýlamak üçin bir gyzy göz öňünde tutýaryn. Şol gyza duýgularymy nähili ýol bilen beýan edemde, türkmen edebine laýyk gelerkä?!

JOGAP: — Og­lum, gu­tar­nyk­ly ne­ti­jä gelendirin öýdýän bolsaň, onda maýyny tapyp, ol gyza ýürek duýgularyňy äşgär etjek bol. Seresap bolgun, ýaşyrynja hereket etgin, ýakynlary, tanyş-bilişleri duýaýmasyn. Esa­san hem, göw­nü­ne de­gäý­me­gin. Ež­dat­lary­myz: «Giz­lin söý­gi — görk­li, äş­gär söý­gi — merk­li» di­ýen­dir­ler. Umu­man, türk­men­çilik­de ýi­git saý­la­ýan­dyr, gyz — saý­lan­ýan­dyr. Ýetişen gyzyň «saýlanyşykda» ýeňiji bolmagy üçin, gözel keşpden-de ötri gözel ahlaga eýe bolmagy has möhümdir. Hawa, özüňe mynasyp gyzy, deňiňi tapaýmak aňsat iş däldir.

SOWAL: — Ata, «Deňiň bolsun!» diýýäniňe nähili düşünmeli?!

JOGAP: — Kö­şe­gim, men, il­ki bi­len, ýaşlaryň häsiýetleriniň deň gelmelidigini nygtajak bolýaryn. Diňe gyzyň jemalyna guwanyb-a ömrüňi ötürip bolmaz. Onsoňam ilçilikde gyzyň ata-enesiniň baýlygyna, wezipe derejesine imrinýän ýigitlere hem ýek-tük duşmak bolýar. Şu zeýilli pikirler bilen gurlan durmuş misli asmandaky älemgoşar deýin uzak dowam etmeýär. Hasaply öýlenen ýigidem maşgala durmuşynyň hakyky süýjüsini duýup ýaşap bilenok, has beterem, şeýle maşgalanyň ömri-de, adatça, gysga bolýar. Herki maşgala gurjak bolýan jahyl kynçylyksyz bagtyýar durmuşa ýetilmeýändigine düşünmeli, azapsyz ýetilen lezzetiň ýalan toruna çolaşmaly däl, erkiňi ýitirmejek bolsaň, minnetli aşdan gaça durmaly. Oglum, şu ýerde ýene-de bir meselä seniň ünsüňi çekesim gelýär. Durmuşda ynsan saglygy düýpli mesele hasaplanýar. Döwletimiziň maşgala kanunçylygynda geljekki ýaş çatynjalaryň bir-biriniň saglyk ýagdaýlaryndan habarly bolmaklary nygtalýandyr. Kanuna laýyklykda, olar özara ylalaşyk boýunça döwletiň hasabyna lukmançylyk barlagyndan hem geçip bilýärler. Ýaşlaryň bir-biriniň saglygyna doly göz ýetirip, soňra nika baglaşmak meselesiniň gutarnykly çözülmegi dogrudyr.

SOWAL: — Ata, gyzyň maşgala ýagdaýlaryny öwrenmek hökmanmy?!

JOGAP: — Kö­şe­gim, türk­men­çi­lik­de şu mesele ilki öwrenilmäge degişli-dä. Gyzyň maşgalasy halal zähmetden eklenýän, il arasynda hormat-sylagdan peýdalanýan, kanunyň we ahlagyň talaplaryny doly berjaý edýän, sagdyn durmuş ýörelgesine eýerýän adamlardan bolmaly. Gyzyň atasy öýünde ýeterlik derejede ahlak-edep terbiýesini alandygyny anyklamak hem wajypdyr. Gyz maşgalanyň terbiýesi, esasan, ejesine bagly. Türkmençilikde ýöne ýerden: «Enesini gör-de, gyzyny al, gy­ra­sy­ny gör-de — biý­zi­ni» di­ýil­me­ýär.

Oglum, eger makul bilseň, şu ýerde söhbedimizi jemläýeli, ataly-ogluň gürrüňi gutarmaz...

— Köp sag bo­luň, ata jan, be­ren öwüt-ündewleriňize!

— Sag bol, ba­lam, sag bol!

Şu gysgajyk söhbetdeşlik esasynda ýaşlarymyza şeýleräk öwüt-ündew beresimiz gelýär:

ni­ka bag­laş­ma­ga ju­da jo­gap­kär­li çe­me­leş­me­li;

söh­bet­deş­lik­de be­ýan edi­len ýag­daý­lar has-da jik­me-jik öw­re­nil­me­li;

ab­raý­ly maş­ga­la bi­len ga­ryn­daş­lyk aç­jak bol­ma­ly;

bi­rek-bi­re­giň gylyk-häsiýetine do­ly göz ýe­tir­mä­ge ça­lyş­ma­ly;

söý­gi me­se­le­sin­de türk­me­niň mil­li ede­bi­ne eýer­me­li;

söý­gü­de bäh­bit göz­le­me­li däl;

ýaş­lar öý tut­mak me­se­le­sin­de ýa­kyn­la­ry­nyň we dost-ýar­la­ry­nyň mas­la­ha­ty­na eýe­rip, öz­baş­dak we jo­gap­kär­li he­re­ket et­me­li;

maş­ga­la je­del­le­rin­de yla­la­şyk göz­le­mä­ge we ge­çi­rim­li­lik et­mä­ge ym­tyl­ma­ly;

her ha­lat­da tej­ri­be­li adam­lar bi­len mas­la­hat­da bol­ma­ly.

Gör­şü­miz ýa­ly, maş­ga­la gur­mak pa­ra­sat­ly he­re­ket et­me­gi, kö­pu­gur­ly taýýar­lyk­ly, sa­byr­ly we tu­tan­ýer­li bol­ma­gy ta­lap ed­ýär. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ruhy-ahlak mek­de­bi­ne da­ýa­nyp, maş­ga­la me­se­le­sin­de üs­tün­lik­ler hem­ra­ňyz bolsun, eziz ýaş­lar!

Taganmyrat GOÇYÝEW,

hukuk ylymlarynyň kandidaty, dosent.

“Nesil” gazeti,

08.08.2020ý.