Çaga garaşýan, göwreli aýala toýly aýal diýilýär, çünki, çaganyň dünýä inmegi bilen bäbek toýy tutulýar. Munda azan okalyp, bäbege at goýlup, pişme, nogul-nabat seçilýär. Täze doglan çagany türkmen tutumly toý bilen garşy alýar. Munuň özi ýaşaýşyň gözelligini, adama berlen ömrüň bagtlylykdygyny ykrar etmekdir.
* * *
Çaganyň saçyny syryp, türkmen galpak toýuny toýlaýar. Bäbegiň galpagyny daýysyna syrdyrýarlar. Oňa halat-engam ýapýarlar. Çünki türkmende «Är – daýa» diýen ynanç bardyr.
* * *
Çaga ilkinji diş çykanda, diş toýuny toýlaýarlar. Munuň özi çaga dogumlylygy, rysgallygy we garadangaýtmazlygy arzuw etmekdir.
* * *
Oglan çaga ekabyr çykansoň, sünnet toýy edilýär. Sünnetiň manysy çaganyň elini halallamak, erkek kimin mertligi arzuw etmekdir.
* * *
On üç ýaşa çenli bolan çagalyk müçesi perzende has ünsli, has eserdeň garalýan döwürdir. Ýedi ýaşa çenli oňa şulary bagyş et:
Doglanda toý edip, uly iliň maslahaty bilen gözel at dak!
Bedenini mata gundagy, kalbyny hem akylyny edep gundagy bilen gundagla!
* * *
Türkmen toý tutar: «Oglum boldy», «Gyzym boldy» diýip, toý tutar, çileden çykdy diýip, toý tutar, gülüp berdi diýip, toý tutar, çagajygyň galpagyny daýysyna syrdyryp, toý tutar, inji berip, toý tutar, ýörjen-ýörjen boldy diýip, toý tutar, diş çykdy diýip, nogul-nabat seçip, toý tutar, sünnet etdirdim diýip, toý tutar, ata çykdy diýip, toý tutar, garaz, türkmeniň toýy-baýramy köpdür, gaty köpdür...
Türkmeniň baş dilegi: «Gazananyň toýuňa ýarasyn!» diýmekdir.
* * *
Çaganyň diş toýunda daýy-daýzalary köke-süýji seçýändir.
* * *
Çörek bişireniňde, kiçijik kökeler etmelimiş. «Şonda çagaň bolar, köpelip gidersiň» diýlip, yrym edilýär.
* * *
Gelne baş salmak däbi ýerine ýetirilende, «Gelniň tiz çagajygy bolsun» diýlip, gelniň goltugyna çaga berilýär ýa-da etegine aşyk salynýar.
* * *
Gelin atasy öýüne gaýtarylyp äkidilende, bildirmän, başbogusynyň ujuna «çagasy bolsun!» diýlen ýagşy niýet bilen aşyk daňylýar.
* * *
Hamyla aýal saçuzyn (saçöser) iýse, doglan çaga saçlak bolarmyş.
* * *
Çaga doglanda, arassalyk üçin kümüş atylan suwa düşürilýär.
* * *
Hamyla gelin agzy bimaza döwründe gök önümleri, miweleri kän iýse, doglan çaga näzik, görmegeý, sypaýy bolarmyş.
* * *
Saçlary buýra-buýra çaga ot ýaly dogumly bolarmyş.
* * *
«Täze doglan çaga oňat at daksaň, ulalanda bagtly bolýar» diýilýär. Çaga at dakylanda «Adyna mynasyp bolsun» diýlip, onuň özüne mynasyp at dakmaly. Ýaramaz atlar dakmaly däl.
* * *
Çaga ýumruklary düwülgije dogulýar. Şonda onuň ýumrujagyny açyp, kümüş teňňe salyp, üç gezek eljagazyny sypalap: «Tutup bilen rysgalyňy tut, balam! Rysgallyja bol, balam!» diýip, eljagazyny açýarlar.
Çaganyň häsiýeti göbegenesine meňzär. Çaga: «Öz eneme meňzemesem hem, ýerden göterene meňzärin» diýermiş.
* * *
Azan aýtdyrylanda, çaganyň gulaklary açylarmyş.
* * *
Çaga ilkinji diş çykanda «Patrak ýaly patrap çyksyn» diýlip, patrak seçilýär. «Kemputlary kytyrdatsyn, ak gandy hytyrdatsyn, mekge ýaly hatarlansyn, daşa degse, döwülmesin, ömür-ömür kütelmesin!» diýlen alkyşlar bilen seçgi seçilýär.
* * *
Çaganyň dişiniň çykanyny ilkinji gören adama halat-serpaý salynýar.
* * *
Säher bilen doglan çaga bagtly bolarmyş.
* * *
Ýaş çaga malyň dilini, diliniň ujuny iýdirseň, tiz dil açar, ulalanda dilewar bolar.
* * *
Ýaş çaga ommalyp, iki aýagynyň arasyndan yzyna garasa, myhman gelermiş.
* * *
Çaga doglanda, niresinde meň barlygyny barlap, yrym edipdirler. Şol meňden çaganyň nähili adam bolup ýetişjekdigini bilmeklige çalşypdyrlar. «Eli meňli – işe ýakyn, gözi meňli – ýaşa ýakyn, agzy meňli – aşa ýakyn», «aýagy meňli – gezegen», «göwsi meňli – görgüli», «boýny meňli – bergili», «ýüzi meňli – owadan», «gulagy meňli – gepe ýakyn», «ýaňagy hally – hyjuwly» diýlen ýaly yrym-ynançlar halk arasynda ýaşap gelýär. Olaryň käbirleri bolsa uzak döwürleri başdan geçirip, nakyla öwrülip gidipdir. Mysal üçin: «Eli meňli işeňňir» we ş. m.
